همه چیز درباره ژن BCR-abl و بیماری های CMLوALL

مراحل تشخیص تا درمان بیماری‌های خونی مانند لوسمی میلوئید مزمن (CML) و لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL) شامل چندین گام کلیدی است که به تشخیص، ارزیابی شدت بیماری، و انتخاب مناسب‌ترین روش درمانی کمک می‌کند.

۱. تشخیص بیماری

الف) بررسی علائم اولیه: علائمی مانند خستگی، کاهش وزن بی‌دلیل، تعریق شبانه، درد در ناحیه شکم (ناشی از بزرگ شدن طحال)، کبودی یا خونریزی‌های غیرعادی و افزایش تعداد گلبول‌های سفید در آزمایش خون می‌تواند نشان‌دهنده وجود این نوع لوسمی باشد.

ب) آزمایش خون: اولین گام تشخیصی، آزمایش شمارش کامل خون یا CBC است. این آزمایش، تعداد و نوع سلول‌های خونی را بررسی می‌کند. افزایش غیرطبیعی گلبول‌های سفید و کاهش سایر سلول‌های خونی (مانند گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها) ممکن است نشان‌دهنده‌ی لوسمی باشد.

ج) آزمایش مغز استخوان: در صورت مشاهده نتایج مشکوک در CBC، پزشک از نمونه مغز استخوان استفاده می‌کند. این نمونه با استفاده از سوزن مخصوص از استخوان لگن گرفته می‌شود و برای بررسی وجود سلول‌های سرطانی و کروموزوم‌های غیرطبیعی آزمایش می‌شود.

د) آزمایش ژنتیکی و مولکولی (تشخیص کروموزوم فیلادلفیا و ژن BCR-ABL): برای تأیید تشخیص، آزمایش PCR Real-Time و فیشر ژنتیکی برای بررسی کروموزوم فیلادلفیا و جهش BCR-ABL انجام می‌شود. این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا وجود ژن جهش‌یافته BCR-ABL را تشخیص دهد.

روش PCR Real-Time یا PCR کمی (qPCR) یکی از روش‌های بسیار دقیق برای تشخیص و سنجش مقدار DNA یا RNA هدف در نمونه‌های آزمایشگاهی است. این روش به‌ویژه برای تشخیص موتاسیون BCR-ABL در سرطان‌های خونی مانند لوسمی میلوئید مزمن (CML) و لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL) بسیار کاربرد دارد.

مراحل انجام PCR Real-Time

این روش شامل مراحل زیر است:

1. استخراج RNA: در ابتدا RNA از نمونه خون یا مغز استخوان بیمار استخراج می‌شود. از آنجایی که BCR-ABL یک ژن هیبریدی است که به شکل RNA پیام‌رسان (mRNA) بیان می‌شود، این مرحله برای تشخیص آن ضروری است.
2. ساخت cDNA: RNA استخراج شده به وسیله آنزیم ترانسکریپتاز معکوس به DNA مکمل یا cDNA تبدیل می‌شود. این cDNA در مرحله بعد به عنوان الگو برای تکثیر استفاده می‌شود.
3. واکنش PCR و تکثیر ژن هدف: در این مرحله، cDNA هدف با استفاده از پرایمرهای اختصاصی برای BCR-ABL در دستگاه PCR تکثیر می‌شود. در PCR Real-Time، این تکثیر به صورت زنده و با استفاده از یک رنگ فلورسنت مخصوص یا پروب ردیابی می‌شود.
4. تشخیص فلورسنت و اندازه‌گیری کمی: در حین واکنش PCR، هر بار که یک نسخه جدید از DNA هدف ساخته می‌شود، رنگ فلورسنت توسط دستگاه تشخیص داده می‌شود. میزان فلورسنت با تعداد نسخه‌های تکثیر شده از ژن هدف ارتباط مستقیم دارد. به این ترتیب، در هر سیکل PCR، میزان فلورسنت بیشتر می‌شود که به دستگاه اجازه می‌دهد تا میزان ژن هدف (در اینجا BCR-ABL) را به صورت کمی و لحظه به لحظه اندازه‌گیری کند.

مزایای PCR Real-Time در تشخیص BCR-ABL

• حساسیت و دقت بالا: این روش می‌تواند حتی مقادیر بسیار کم از ژن BCR-ABL را تشخیص دهد که برای تشخیص زودهنگام و پیگیری مؤثر درمان اهمیت دارد.
• سنجش کمی: علاوه بر شناسایی ژن هدف، این روش می‌تواند میزان دقیق آن را هم اندازه‌گیری کند. این ویژگی برای بررسی پاسخ بیمار به درمان و تعیین مقدار کاهش یا افزایش ژن هدف در طول درمان مفید است.
• سرعت بالا: برخلاف PCR معمولی، نتایج PCR Real-Time سریع‌تر آماده می‌شود و نیازی به انجام فرآیندهای تکمیلی مانند الکتروفورز ژل نیست.

کیت سنجش BCR-abl  نوین ژن

کیت سنجش BCR-abl برند RTP

۲. ارزیابی شدت بیماری و مرحله‌بندی

بعد از تشخیص بیماری، مرحله‌بندی انجام می‌شود تا شدت بیماری و میزان گسترش آن مشخص شود. در CML، مرحله‌بندی شامل سه مرحله است:

• مرحله مزمن: تعداد کمی سلول‌های غیرطبیعی وجود دارند و بیمار ممکن است علائم خفیف داشته باشد.
• مرحله شتاب‌یافته: تعداد سلول‌های سرطانی بیشتر می‌شود و علائم افزایش می‌یابد.
• مرحله بحران بلاستی: سلول‌های سرطانی به سرعت افزایش می‌یابند و علائم بیماری بسیار شدیدتر است.

این مرحله‌بندی به پزشک کمک می‌کند تا درمان مناسب را انتخاب کند.

۳. درمان بیماری

الف) مهارکننده‌های تیروزین کیناز (TKIs): درمان اصلی CML و برخی از انواع ALL، استفاده از داروهای مهارکننده تیروزین کیناز (TKIs) مانند ایماتینیب، داساتینیب و نیلوتینیب است. این داروها با مسدود کردن فعالیت پروتئین BCR-ABL مانع از تکثیر سلول‌های سرطانی می‌شوند. معمولاً درمان با ایماتینیب آغاز می‌شود و در صورت عدم پاسخ مناسب، داروهای دیگری تجویز می‌شود.

ب) شیمی‌درمانی: در مواردی که CML در مراحل پیشرفته قرار دارد یا برای درمان ALL با کروموزوم فیلادلفیا، شیمی‌درمانی به کار می‌رود. شیمی‌درمانی معمولاً به صورت ترکیبی از چند دارو تجویز می‌شود که سلول‌های سرطانی را نابود کرده یا تکثیر آنها را کند می‌کند.

ج) پیوند مغز استخوان (پیوند سلول‌های بنیادی): در موارد شدید یا در بیمارانی که به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهند، پیوند مغز استخوان ممکن است پیشنهاد شود. این روش شامل نابودی مغز استخوان بیمار با شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی و جایگزینی آن با سلول‌های بنیادی سالم از یک فرد دهنده است.

د) درمان حمایتی: در طول درمان، بیمار نیاز به مراقبت‌های حمایتی دارد که شامل تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها برای پیشگیری از عفونت‌ها، تزریق خون یا پلاکت‌ها برای جبران کمبودهای ناشی از لوسمی یا شیمی‌درمانی، و استفاده از داروهای کنترل‌کننده عوارض جانبی درمان است.

۴. پیگیری و پایش درمان

پس از شروع درمان، بیمار به طور مرتب تحت نظارت قرار می‌گیرد تا میزان کاهش BCR-ABL در خون ارزیابی شود. این مرحله به ویژه در CML اهمیت دارد. روش PCR Real-Time به صورت دوره‌ای انجام می‌شود تا اثربخشی درمان و وجود یا عدم وجود سلول‌های سرطانی باقی‌مانده بررسی شود.

۵. مدیریت عوارض جانبی و پایش بلندمدت

عوارض جانبی درمان، از جمله مشکلات گوارشی، کاهش ایمنی بدن، و تأثیرات جانبی شیمی‌درمانی و داروهای مهارکننده تیروزین کیناز، نیاز به مدیریت دارند. همچنین بیماران پس از درمان به پیگیری‌های دوره‌ای نیاز دارند تا از عدم بازگشت بیماری اطمینان حاصل شود.

نتیجه‌گیری

تشخیص و درمان لوسمی با استفاده از تکنیک‌های مولکولی و داروهای هدفمند پیشرفت زیادی کرده است، اما موفقیت درمان نیازمند پیگیری منظم و پایش دقیق است تا در صورت بازگشت یا مقاومت دارویی، به موقع اقدامات لازم انجام شود.